20.09.2012 Nieuws

Duizend en meer verhalen op sterk water

Boek van Ella Reitsma over het Zoölogisch Museum Amsterdam.

Sinds 1 januari 2019 zijn het Allard Pierson Museum en de Bijzondere Collecties samen het Allard Pierson.

Op 2 oktober verschijnt een bijzonder boek van Ella Reitsma over het opgeheven Zoölogisch Museum Amsterdam. Het herbergde honderdduizenden potten met dieren op sterk water, miljoenen insecten op spelden, duizenden laden vol schelpen en niet te vergeten de ijsbeer die werd geschoten tijdens de Willem Barentsexpeditie van 1884.

Het verhaal van een museum

Aan dit museum is nu voorgoed een einde gekomen: de collectie is verhuisd naar Naturalis in Leiden. De overgang van de collectie wordt gemarkeerd met de verschijning van een boek over de geschiedenis van het ZMA: Duizend en meer verhalen op sterk water van journaliste en kunsthistorica Ella Reitsma. Ze deed jarenlang onderzoek naar die geschiedenis. Haar boek vertelt voor het eerst het verhaal van het museum: de oprichting, het ontstaan van de wetenschappelijke collectie, de diverse – soms spraakmakende – directeuren en wetenschappers, belangrijke expedities zoals de Siboga-expeditie en topstukken uit de collectie.

Vlak voor de Tweede Wereldoorlog kreeg de Universiteit van Amsterdam de collectie van het ZMA in handen, die daarvoor had toebehoord aan Artis en aan de gemeente Amsterdam. Drie grote gebouwen waren nodig om de immense collectie – van skeletten, opgezette beesten, insecten, schelpen en sponzen, kreeften en krabben, vissen en slangen tot vleugelslakken op sterk water – onder te brengen. Het verhaal van het Zoölogisch Museum Amsterdam en de collectie omvat meer dan de geschiedenis van uitzonderlijke collectiestukken. Het gaat ook over de permanente strijd om het museum zowel organisatorisch als wetenschappelijk op orde te houden en over de strijd om de vestigingsplaats: Amsterdam of Leiden.

Brieven vol roddels, reisbeschrijvingen en raadgevingen

Rode draad in Duizend en meer verhalen is de levensgeschiedenis en de verzamelpassie van de aartsvader van het museum: medicus en zoöloog Max Weber, die het  ZMA groot maakte en het zijn internationale reputatie bezorgde. Hij was een man met buitengewone ambities en een groot doorzettingsvermogen. Vanaf zijn aanstelling tot buitengewoon hoogleraar aan de UvA in 1883 verzette hij mammoetenwerk. Bijgestaan door zijn vrouw, de algendeskundige Anna Weber-van Bosse, wendde hij al zijn tijd en energie aan om van een ouderwetse verzameling een modern instituut te maken.

Tijdens het onderzoek voor haar boek ontdekte Reitsma de correspondentie van Weber met Artis-directeur en hartsvriend Coenraad Kerbert: ruim tweehonderd levendig geschreven brieven vol roddels, reisbeschrijvingen en raadgevingen. Reitsma laat ze een belangrijke rol spelen in haar boek. Niet alleen Webers geleerde vrienden komen aan bod, maar ook latere verzamelaars, wereldreizigers en wetenschappers, onder wie Dick Hillenius, hersenspecialist en hommelliefhebber Oscar Vogt en Ko de Korte, die als hippie-bioloog op vogeljacht naar het barre Noorden trok.

Een lust voor het oog

Behalve met tekst zet Ella Reitsma ook met beeld zo’n honderd van die topstukken in de schijnwerpers: ze selecteerde oude expeditiefoto’s en maakte onder de naam Ella Snoep intrigerende, soms theatraal geënsceneerde foto’s. Haar rijk geïllustreerde boek is daarmee een lust voor het oog.

Voormalig kunst- en cultuurjournaliste en (kunst)historica Ella Reitsma is bekend van onder meer de succesvolle tentoonstelling en bijbehorende publicatie over Maria Sibylla Merian & Dochters (2008) in Museum Het Rembrandthuis en het J. Paul Getty Museum in Los Angeles. Voor de biologische aspecten van Duizend en meer verhalen op sterk water werd ze bijgestaan door taxonoom Sandrine Ulenberg, tot september 2010 directeur van het ZMA. Naturalis-directeur Edwin van Huis schreef het voorwoord.

Duizend en meer verhalen is vanaf 2 oktober onder meer in de Museumwinkel en via de webwinkel van de Bijzondere Collecties verkrijgbaar.