Door: Wim Hupperetz
Terug naar de bron is soms letterlijk het geval. In de tempel van Edfu stond ik ineens in de de ruimte waar het tempelarchief werd bewaard. Rond 30 v. Chr is dit door een brand verwoest en bleven alleen de gebakken kleizegels van de papyrusdocumenten over. In 1905/6 werden deze kleine kleizegels ter plekke gekocht en sinds 1934 zijn ze in de collectie van het museum.
Het Allard Pierson bezit dus een unieke verzameling van ca. 320 zegelafdrukken uit de tijd van dit Ptolemeïsche koningshuis. Cleopatra was de laatste koningin van dit vorstenhuis.
De zegelafdrukken zijn de restanten van een verbrand tempelarchief. Elke belangrijke tempel had een bewaarplaats voor juridisch belangrijke documenten die waren verzegeld door een papyrus op te vouwen en met een touwtje te sluiten. Dat werd vervolgens voor zien van een of meerdere officiële zegels van hoogwaardigheidsbekleders die we kunnen identificeren aan de hand van hun portretten.
Deze collectie zegelafdrukken (c. 180-30 v. Chr.) is zo bijzonder omdat het de helft vormt van wereldwijd de grootste verzameling in zijn soort. De Duitse Egyptoloog F. W. von Bissing, die van 1922 tot 1926 hoogleraar was aan de Universiteit Utrecht, heeft de collectie in 1905/6 aangekocht van een lokale handelaar in Egypte, die vermeldde dat hij de afdrukken in een grote pot in Edfu gevonden had. Het Allard Pierson heeft de Von Bissing verzameling verworven bij de overname van de Scheurleer collectie in 1934. De andere helft van deze schatvondst, ongeveer 400 zegels, wordt bewaard in het Royal Ontario Museum te Toronto, Canada.
Tijdens mijn bezoek aan de tempel van Edfu bleek dat er een bepaalde ruimte bedoeld was als archiefruimte of bibliotheek. Het is goed mogelijk dat de papyri die verbonden zijn met deze zegelafdrukken hier bewaard werden.
Aan het einde van de regering van Cleopatra was er veel onrust en moet het archief door brand zijn verwoest. Vervolgens zijn de kleizegels waarschijnlijk gebakken en op die manier bewaard gebleven. Onder de vele afdrukken zijn ook meerdere zegels van Cleopatra geïdentificeerd.
Wim Hupperetz (1966) was tot december 2021 directeur van het Allard Pierson en Bijzonder hoogleraar Nederlandse cultuurgeschiedenis, in het bijzonder de studie der voorwerpen aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Al meer dan 15 jaar is hij actief in EU projecten gerelateerd aan digitaal erfgoed en de toepassing in musea. In 2014 initieerde hij ArcheoHotspots, in 2015 het Digital Museum Lab en in 2016 MuseumCamp.
