16 juni 2020

Amsterdam in prentenboeken

De afgelopen jaren kwamen enkele nieuwe prentenboeken over Amsterdam uit, deels op toeristen gericht. Die laten natuurlijk de grachten zien, en beroemde gebouwen als het Paleis op de Dam, het Anne Frank Huis en het Rijksmuseum. In de golf van de kleurboekenhype verscheen het Kleur- en speurboek Amsterdam (2016) van Juliette de Wit. Maar Amsterdam is natuurlijk al langer een geliefde locatie bij boekillustratoren. Dit zijn mijn drie favoriete titels: Arabella de hemelkat uit 1966, Op hoge poten uit 1994 en Dwars door Amsterdam, dat vorig jaar verscheen.

Atie Siegenbeek van Heukelom, Amsterdam in kruisjes, 1969. Detail.

Arabella de hemelkat werd in 1965 geschreven en geïllustreerd door Atie Siegenbeek van Heukelom (1913–2002) en kreeg twee jaar later de symbolische ‘prijs der kritiek’. Hoewel in Berlijn en München gedegen opgeleid tot grafisch ontwerper was ze vooral werkzaam als illustrator. Borduren is weer hip, dus hierboven ook een afbeelding uit een van haar patronenboeken: Amsterdam in kruisjes (1969). SvH had toen de drukke Rozengracht al verwisseld voor het idyllische Amerongen. De ‘nette dame met k.k.’ (kattenkomplex) in Arabella wil net als zij ‘ergens lekker buiten’ wonen; de illustratie van haar huisje lijkt als twee druppels op het negentiende-eeuwse huisje dat SvH toen had gekocht. Het Archief van Atie Siegenbeek van Heukelom berust bij het Allard Pierson.

Annemarie van Haeringen, Op hoge poten, 1994. Detail.

Annemarie van Haeringen (1959–) is een veelbekroond illustrator van jeugdliteratuur. Haar werk is vrij autonoom en staat zó ver af van het louter illustratieve, dat prentenboeken het perfecte podium ervoor zijn. Voor Op hoge poten (1994) schreef ze tevens de tekst. Het is het verhaal van een Afrikaanse reiger die door honger gedreven in Amsterdam belandt: een ‘stad vol water’ waar de vis gewoon naar je toe wordt gegooid. Van Haeringen weet hoe je een spread moet maken en dit prentenboek eindigt met een om in te lijsten: een enorme zwerm reigers omcirkelt een visser op de ophaalbrug bij Prinseneiland, waar zij atelier houdt. Van Haeringens archief wordt overigens volgend jaar bij het Allard Pierson ondergebracht.

Simone Bijlard, Dwars door Amsterdam, 2019. Details: Museum Van Loon & Rijksmuseum.

Strikt genomen is Dwars door Amsterdam (2019) geen prentenboek maar een grootformaat, educatief beeldboek voor werkelijk alle leeftijden. Als je van Amsterdam houdt en van zijn gebouwen, zul je de technische illustraties en korte teksten van architect Simone Bijlard (1986–) ontzettend leuk en leerzaam vinden. Bijlard was als kind gefascineerd door de ‘exploded view’ van de Engelse illustrator Stephen Biesty maar bediende zich hier toch van de dwarsdoorsnede, in haar vak heel gangbaar. Ze maakte de tekeningen met fineliners en werkte die verder digitaal uit. De gebouwen, telkens afgebeeld met hun directe omgeving, zijn uit verschillende periodes en hebben verschillende functies: van paleis tot museum en station. Misschien omschrijft ‘klare lijn’, een term bedacht door Joost Swarte, haar tekenstijl nog het best. Kuifje kan bij wijze van spreken zo in beeld verschijnen. Door Bijlards boek wordt van bekende gebouwen in één blik de vaak grote complexiteit zowel duidelijk als inzichtelijk.

Harmen van Straaten & Georgien Overwater, De engel van de overkant, 2009. Detail.

Na het schrijven van dit blog ontdekte ik nog De engel van de overkant (2009), een verhaal van Harmen van Straaten met illustraties van Georgien Overwater. Stad noch straat worden genoemd maar de echte Amsterdammer herkent het gebouw met de gevelreclame erop meteen: het staat in de Haarlemmerstraat, hoek Singel. Het verhaaltje draait om de vriendschap van een meisje met de engel op de tuitgevel, daar begin jaren twintig door een verzekeringsmaatschappij geplaatst. Deze tekening van het gebouw en zijn omgeving is vrij waarheidsgetrouw. Het café in de afbeelding is het oerbruine Schumich.

Tot slot Welkom in het Lloyd Hotel. Eigenlijk valt het buiten het onderwerp maar de penseeltekening waarmee het groots opent, mag niet ontbreken. Het prentenboek vertelt de geschiedenis van dit rijksmonument aan de Oostelijke Handelskade, dat zijn leven als landverhuizershotel begon. De voornamelijk in aquarel uitgevoerde tekeningen ogen Japans, en zijn dat ook. Illustrator Yasuyoshi Botan woont en werkt in Tokyo. Welkom in het Lloyd Hotel verscheen in 2017 in het Japans en afgelopen november in het Nederlands.

Etsuko Nozaka & Yasuyoshi Botan, Welkom in het Lloyd Hotel, 2019. Detail.
Mathieu Lommen

Mathieu Lommen is conservator Grafische vormgeving & typografie bij het Allard Pierson. Alle artikelen van Mathieu Lommen

Grafische vormgeving en typografie