20 mei 2020

Album Academicum: het verhaal van een dominee

Het Album Academicum is een van de meest geraadpleegde databases van de Universiteit van Amsterdam. Op dit moment ben ik bezig met het invoeren van de studenten vanaf 1632 tot circa 1940.

Er is veel zoekwerk mee gemoeid om de data van studenten toe te voegen. Het is natuurlijk altijd leuk om bekende studenten tegen te komen, bijvoorbeeld Vincent van Gogh, Herman Gorter, Simon Vestdijk, Max Euwe. Voor wat betreft de bekende Nederlanders is het vinden van gegevens geen probleem. Bij het zoeken naar de data van minder bekende studenten stuit je soms op interessante verhalen. Neem bijvoorbeeld dominee Abel Ewoldt. Geboren op 30 januari 1834 te Sloten (Friesland) en overleden op 22 april 1932 te Amsterdam. Hij stond voor het studiejaar 1897/1898 ingeschreven bij de faculteit der Godgeleerdheid, maar vertrok naar Utrecht om daar verder te studeren.

In 1909 werd ds. Ewoldt, wegens onchristelijke wandel, door het provinciaal kerkbestuur van Friensland voor een jaar geschorst met verlies van drie maanden traktement. Erg veel heeft de dominee daar niet van geleerd: op 3 juni 1912 werd hij, om dezelfde reden, uit zijn ambt ontzet.

Wat was er aan de hand? Op 16 februari 1912 verdronk zijn echtgenote Geertje Ewoldt-Leenstra. Zij fietste van Sneek, waar zij haar moeder had bezocht, naar huis terug. In Hommerts zou haar man haar bij een zwager ontmoeten. Zij zijn daar om 10 uur ’s avonds vertrokken. Het was erg donker en mistig. Volgens ds. Ewoldt fietste hij voorop en bij een bruggetje hoorde hij een plons. Zijn vrouw was in het water gefietst en de dominee probeerde haar uit het water te trekken, wat maar half lukte. Hij is toen hulp gaan halen, maar toen hij met twee mannen terugkwam, bleek zijn vrouw al overleden.

De volgende ochtend werd hij gearresteerd, omdat er vermoedens waren dat hij zijn vrouw om het leven had gebracht. Dominee had namelijk moeite om zich aan het zevende gebod te houden. Een jaar nadat hij met Geertje Leenstra getrouwd was, betrapte zijn schoonmoeder hem op handtastelijkheden bij de dienstbode. Nadat hij was overgeplaatst naar een andere gemeente kwamen ook hier klachten binnen over zijn onchristelijke levenswandel en werd hij in 1909 geschorst. De dienstbode werd de laan uitgestuurd en de dominee beloofde beterschap. Dat duurde echter niet al te lang.

Er werd een nieuwe dienstbode aangenomen, Lamkje van der Zande, maar ook haar kon hij niet met rust laten. Zelfs toen Lamkje een betrekking in Leeuwarden kreeg, bezocht de dominee haar regelmatig.

Er was dus genoeg reden om hem te arresteren, zeker nadat twee doktoren verklaarden dat mevrouw Ewoldt in het water was beland, nadat zij op een of andere manier om het leven was gebracht.

De rechtszaak trok veel belangstelling, de mensen dromden buiten de rechtbank en er werden 32 getuigen opgeroepen, maar omdat er veel mis was met het vooronderzoek en de sectie, moest de officier van justitie om vrijspraak vragen. De rechtbank sprak wel als oordeel uit, dat zij aartsleugenaar Ewoldt wel in staat achtte tot het ombrengen van zijn vrouw.

Nadat de dominee uit zijn ambt was gezet, trouwde hij met Lamkje en verhuisde naar Haarlem, waar hij een boekwinkel opende. Hij bleef tot zijn dood met haar getrouwd, maar de geschiedenis vertelt niet of hij nog steeds moeite had om zich aan de geboden te houden.

Abel en Lamkje

Marleen Christensen-Michel

Marleen (1956) is sinds 1977 werkzaam bij de Universiteit van Amsterdam, waar zij diverse functies vervulde. Zij is nu gedetacheerd bij het Allard Pierson waar zij zich, samen met haar collega’s, bezighoudt met het ontsluiten en inventariseren van archieven en collecties. Sinds 2007 werkt zij aan het Album Academicum. Inmiddels is het Album uitgegroeid tot een van de meest geraadpleegde databases van de Universiteit van Amsterdam en is er een voorzichtig begin gemaakt met het toevoegen van het eerste deel van de studenten (1632- circa 1940). Alle artikelen van Marleen Christensen-Michel

Geschiedenis van de Universiteit van Amsterdam