Koude soep, salade en taartjes op een kleed vol mieren: we vieren vandaag de internationale dag van de picknick. Hoe lang bestaat picknicken al? En wat lag er op de kleedjes van picknickers in vroegere tijden?
‘Nu gebeurde het op een mooie warme dag dat naar oude Napolitaanse gewoonte talrijke jonge edellieden, mannen zowel als vrouwen, in groepjes met een mand vol proviand naar de kust trokken, om daar als verpozing de maaltijd te gebruiken.’* In de Decamerone (1349-1360) van de Florentijnse Giovanni Boccaccio wordt er al gepicknickt, al heet het nog niet zo. Geen fantasie van de schrijver, want in aristocratische kringen in de Italiaanse renaissance is het in de mode om lichte maaltijden in de tuin te nuttigen. De trend verspreidt zich over de Europese hoven, zo staat de Franse koningin Catharina de’Medici bekend om haar geïmproviseerde dinertjes in de Jardin des Tuileries.
Geen van deze feestvierders noemt zo’n knusse tuinbijeenkomst een picknick. Sterker nog: termen als tuinfeest, lentetuin, merienda, dîner al fresco of déjeuner sur l’herbe worden tot diep in de negentiende eeuw gebruikt – denk aan Le déjeuner sur l’herbe (1863) van Édouard Manet. Het woord piquenique bestaat in Frankrijk wel al sinds 1694, maar betekende dat je bij iemand thuis ging eten en meebetaalde aan de kosten, of zelf iets te eten meebracht.
Pas als de term begin negentiende eeuw naar Engeland reist en de spelling picnic wordt, gaat het woord een maaltijd in de openlucht betekenen. Vanaf dan wordt picknicken echt populair. Niet langer is de eigen tuin de picknicklocatie, maar men gaat voor zijn eigen plezier ergens in de natuur zitten eten en drinken. Het is een reactie op de Industriële Revolutie en bijbehorende urbanisatie: stedelingen wonen steeds meer op elkaar in donkere smogsteden en verlangen naar een geromantiseerde versie van het simpele boerenleven op het platteland, met gezonde en eetlustopwekkende, lucht. En goedgevulde picknickmanden.
Zo ook in Nederland. De Gruyter op de Amsterdamse Leidsestraat adverteert in 1882 met ‘pic-nic manden, étuis, veldflesschen en zonneschermen.’ Picknickpartijen zijn vaak nog belangrijke sociale evenementen. ‘ ‘Mijn vrouw heeft een pic-nic van drie dagen gehouden.’ ‘Hoe is dat mogelijk?’ ‘Een dag heeft ze noodig gehad om zich voor te bereiden, een dag om het bij te wonen en een dag om er over te praten,’’ meldt de moppenpagina van De Haagsche courant in 1897.
Als in de naoorlogse jaren het aantal auto’s in Nederland toeneemt, wordt picknicken verder van huis een geliefde bezigheid. Ook het bermtoerisme komt op: nieuwe autobezitters rijden op vrije dagen graag een rondje en nemen een paar bammetjes en een thermoskan koffie mee die ze direct langs de weg nuttigen. Handig, want je hoeft niet ver te lopen en kunt fijn andere auto’s op de weg bekijken. Vanaf 1956 komen er officiële picknickplaatsen, negen jaar later is bermtoerisme langs de Rijksweg verboden – er was inmiddels zo veel auto’s gekomen dat het een gevaarlijke en vervuilde bezigheid was geworden.
Tijdschriften en kookboeken geven recepten en tips voor de picknick; de voedingsindustrie levert handige kant-en-klaar producten. Het is allemaal een stuk simpeler dan in 1883, toen het Amerikaanse Practical Housekeeping voorschreef dat vrouwen om vijf uur ’s ochtends moesten opstaan om kip, koekjes en andere picknickspullen vers te bereiden. De Allerhande houdt het in 1963 bij belegde broodjes. In Eigen potje buiten koken (ANWB, jaren zestig), uit onze collectie Geschiedenis van de Voeding, staan een aantal recepten voor de picknick om vooraf thuis klaar te maken: gebraden vlees – op de picknick een sausje maken van boter, ui en gedroogde kruiden – gehaktbrood, koude kipsalade, vruchtenbrood, pizza en ‘droge vlokken’: gebakken cornflakes met ‘een smaak-aanbrengend middel, als sambal, paprikapoeder of kerrie’. Dan toch liever koude soep.
Meer lezen over de geschiedenis van de picknick? Zie het boek Trek, eten onderweg, toen en nu van conservator Charlotte Kleyn.
* Vertaling Frans Denissen.
