16.12.2017 Nieuws

Max Havelaar genomineerd voor Pronkstuk van Nederland

Het manuscript van de Max Havelaar is genomineerd voor de nationale verkiezing van het Pronkstuk van Nederland. De Max Havelaar, de magistrale roman van Nederlands grootste schrijver Multatuli, werd geschreven in 1859.

Sinds 1 januari 2019 zijn het Allard Pierson Museum en de Bijzondere Collecties samen het Allard Pierson

Pronkstuk van Nederland

Wat zeggen Nijntje, Vermeers Meisje met de parel en de boekenkist van Hugo de Groot over Nederland en de Nederlanders? Op 15 december trapt Jort Kelder op NPO 2 de nationale verkiezing van het Pronkstuk van Nederland af. Hij gaat op zoek naar dat wat ons definieert, dat wat het meest zegt over onze historie en dat wat ons het meest verbindt.

Waar is de Nederlander nu zelf het meest trots op? In de categorieën erfgoed, ontwerp en kunst bepaalt Nederland wat ons ideale visitekaartje is. Op 15 december presenteert Jort Kelder tien kanshebbers in elke categorie. De lijst is samengesteld op basis van inbreng van experts en een publieksonderzoek. Genomineerd in de categorie erfgoed is het manuscript van de Max Havelaar, dat als bruikleen van het Multatuli Genootschap bewaard wordt in de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.

Vervolgens kan heel Nederland stemmen op de pareltjes uit de Nederlandse collectie. Iedere avond worden korte programma’s uitgezonden waarin steeds andere genomineerden centraal staan. In de finaleweek in januari maakt Jort Kelder de top drie per categorie bekend en kiest het publiek live een winnaar per categorie en uiteindelijk een overall winnaar: het pronkstuk van Nederland.

Max Havelaar

De verschijning in 1860 van het boekMax Havelaar, of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij deed ‘een rilling door het land gaan’. Niet alleen door zijn literaire kwaliteiten, maar vooral doordat het grote misstanden blootlegde en aan de kaak stelde. En dat was precies Multatuli’s bedoeling.

Multatuli

De schrijver van het boek, Eduard Douwes Dekker, noemde zichzelf Multatuli: Latijn voor ‘Ik heb veel geleden’. Hij zag zijn boek niet in de eerste plaats als een roman, maar als een aanklacht. Als bestuursambtenaar in Nederlands-Indië had Multatuli met eigen ogen gezien dat het koloniale systeem veel onrecht veroorzaakte. Zijn pogingen als ambtenaar om het lot van de Javanen te verbeteren waren stukgelopen door de onwil en tegenwerking van zijn bazen. Eenmaal terug in Europa schreef hij zijn Max Havelaar.

De titelheld in de roman lijkt erg op de schrijver. Als assistent-resident van het district Lebak op Java strijdt Havelaar, gesteund door zijn vrouw Tine, tegen de uitbuiting van de inlandse bevolking. Alleen de hogere ambtenaren ontkennen de problemen en zetten Havelaar op een zijspoor. Aan het eind van het boek neemt Multatuli de rol van Havelaar over. In een vlammend betoog roept hij koning Willem III op verantwoordelijkheid te nemen voor zijn onderdrukte Indische onderdanen.

Nationaal geweten

Multatuli werkte op een koude hotelkamer in Brussel koortsachtig aan zijn boek: binnen enkele weken was het af. Vervolgens schreef hij de kladversie over in het net. Via via kwam de tekst in handen van de invloedrijke politicus, advocaat en schrijver Jacob van Lennep. Die vond het een literair hoogtepunt, nam contact op met Multatuli en kocht het kopijrecht (auteursrecht) van hem met de belofte dat hij de roman zou laten uitgeven.

En dat gebeurde ook, maar Van Lennep maakte in het manuscript veel persoons- en plaatsnamen onherkenbaar om zijn politieke vriendjes uit de wind te houden. Bovendien verscheen het boek in een dure uitgave, waardoor het aanvankelijk minder mensen bereikte dan Multatuli gehoopt had. Hij was woedend, maar stond opnieuw machteloos.

Desondanks heeft de Max Havelaar een enorme invloed gehad. Het boek werd beroemd en Multatuli, die ook in latere publicaties tal van politieke en sociale kwesties ter discussie stelde, groeide uit tot een nationaal geweten. Met recht is de Max Havelaar opgenomen in de Canon van Nederland en staat het boek op nummer 1 in de Canon van de Nederlandse Letterkunde.

Beeld: Begin van de Max Havelaar, detail