Culinair journalist en verzamelaar Johannes van Dam overleden

Op woensdag 18 september is culinair journalist en verzamelaar Johannes van Dam overleden in het Onze Lieve Vrouwe Ziekenhuis in Amsterdam. Hij werd 66 jaar.

Sinds 1 januari 2019 zijn het Allard Pierson Museum en de Bijzondere Collecties samen het Allard Pierson.

Johannes van Dam was vooral bekend als culinair journalist voor Het Parool en Elsevier. Zijn kritieken van Amsterdamse restaurants waren geliefd bij de lezers en gevreesd bij de koks; een recensie van Van Dam kon de reputatie van een restaurant bezegelen, maar ook breken. Van Dam was echter vooral een liefhebber die zijn lezers wilde bijstaan met zijn encyclopedische kennis van ingrediënten, kooktechnieken en receptuur.

De dikke van Dam

In 2005 verscheen Johannes van Dams magnum opus, De dikke van Dam. Van aardappel tot zwezerik, waarin een groot deel van zijn ongebreidelde kennis van de culinaire geschiedenis van ons land werd samengebracht. Het deed hem zichtbaar genoegen dat het boek onmiddellijk een enorm succes was en in een grote behoefte aan kennis over de geschiedenis van de Nederlandse keuken voorzag. Vorig jaar verscheen een geheel bijgewerkte en aangevulde editie.

Van Dam was altijd bereid de geschiedenis van de Nederlandse keuken onder de aandacht van het publiek te brengen. Hij liet geen gelegenheid onbenut om iedereen daarbij te wijzen op de rijkdom van de keuken van het verleden. ‘De ellende begon pas met Wannée en de andere kookboeken voor huishoudscholen,’ zo was zijn stelling, want toen moest de rijke Hollandse keuken plaats maken voor de zuinigheid die zo kenmerkend zou worden voor onze culinaire reputatie.

Gastronomische Bibliotheek

Voor de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam was Johannes van Dam in de eerste plaats de verzamelaar van een enorme bibliotheek van kookboeken en andere werken op het gebied van de gastronomische geschiedenis. De basis voor zijn verzameling was de voorraad van zijn Amsterdamse antiquariaat De Kookboekhandel. Toen hij besloot om de winkel niet langer voort te zetten, werd de culinaire collectie zijn handbibliotheek, die als een rijke bron van kennis diende voor zijn werk als culinair journalist.

Van Dam had de toekomst van zijn bibliotheek veiliggesteld: die zou naar de Bijzondere Collecties gaan. Al jaren geleden bevestigde hij zijn voornemen om de bibliotheek na zijn overlijden daar te laten onderbrengen. Met dat doel voor ogen brachten hij en twee collega-verzamelaars, Joop Witteveen en Bart Cuperus, hun bibliotheken onder in de Stichting Gastronomische Bibliotheek Amsterdam: ruim 60.000 publicaties over de geschiedenis van de gastronomie, met name in Nederland.

In 2006 was er de tentoonstelling Koks & keukenmeiden. Amsterdamse kookboeken uit de Gastronomische Bibliotheek Amsterdam en de Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam en verscheen een boek met dezelfde titel, samengesteld door Johannes van Dam en Joop Witteveen, in samenwerking met Bart Cuperus, Yvonne Gnirrep, Joke Mammen en Garrelt Verhoeven. Boek en tentoonstelling lieten zien hoezeer de beide bibliotheken elkaar aanvulden en verrijkten en in thematische hoofdstukken kwam tot uiting hoe de geschiedenis van Nederland weerspiegeld wordt in de geschiedenis van de Nederlandse keuken.

Johannes van Damprijs

In 2012 onderstreepte de Universiteit van Amsterdam de grote betekenis van Johannes van Dam voor de gastronomische cultuur in Nederland door zijn naam te verbinden aan een nieuw ingestelde culinaire prijs. De Johannes van Damprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een auteur die zich buitengewoon verdienstelijk heeft gemaakt voor de verspreiding van de kennis van de gastronomie. De eerste prijswinnaar, Van Dams goede vriendin Claudia Roden, mocht de prijs begin dit jaar ontvangen uit handen van de naamgever zelf.

De Bijzondere Collecties van de UvA zullen de bibliotheek van Johannes van Dam met grote zorg beheren, ontsluiten en beschikbaar stellen ten behoeve van de bestudering van de geschiedenis van de gastronomie in Nederland, en hopen zo bij te dragen aan de voortzetting van zijn werk.

Beeld: Johannes van Dam (1946-2013). Foto Monique Kooijmans.