Internationaal bestaan er een aantal informatieve jeugdboeken over het maken van drukwerk. Veel zijn het er niet, zover ik het overzie, maar ze zijn er wel voor verschillende leeftijden: van kleuters tot pubers. Vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw ligt de focus vaker op de letter. De komst van de pc met zijn tekstverwerkers democratiseerde de toegang tot typografie. (Een bijzonder, artistiek project – dat eigenlijk buiten het genre valt – is Harriët van Reeks prentenboek Lettersoep, in 2016 met een Gouden Penseel bekroond.) Tot mijn persoonlijke educatieve favorieten behoort in ieder geval het volgende drietal: het Puffin-deeltje Printing van Harold Curwen uit 1948, De drukkerij van de vier kleurpotloden van Ies Spreekmeester uit 1971, en zeker ook het recente Tipos curiosos: pequena história das letras. Laat ik met dit laatste werk beginnen.

Tipos curiosos verscheen in 2020 ter gelegenheid van het 250-jarig bestaan (in 2018) van de Portugese staatsdrukkerij, de ‘Imprensa Nacional’ in Lissabon. Het kloeke, gebonden boek richt zich op jongeren van 9‒12 jaar. Gelukkig beslaan de illustraties van Madalena Matoso (*1974) het grootste deel. De keuze voor driekleurendruk met twee speciale PMS-kleuren naast zwart verleent de extra kracht eraan. Zoals de titel al aangeeft, ligt de focus op de drukletter. Verschillende thema’s komen kort aan bod, zover dat zonder kennis van het Portugees is te begrijpen. Zo zijn er hoofdstukjes over de gotische letter, over Gutenbergs uitvinding van losse drukletters en over de anatomie van de drukletter. In een hoofdstukje met beroemde tekstletters krijgt ook de Nederlandse Lexicon een kolom, precies dezelfde Lexicon als waarvan het Allard Pierson de originele werktekeningen bezit, als geschenk van de Vrienden. ‘Designer muito perfecionista’ Bram de Does (1934–2015) zou deze bijzondere uitverkiezing ongetwijfeld hebben geamuseerd. En er zit nog een Nederlander in dit selecte gezelschap: Erik van Blokland (*1967), met zijn Eames-letter. Het goed vormgegeven Tipos curiosos lijkt door de inbreng van een typografisch onderlegde co-auteur ook inhoudelijk op orde te zijn. Als toegift is er een los, kartonnen sjabloon, waarmee zelf letters zijn samen te stellen, zoals de schutbladen mooi illustreren.

Op dezelfde leeftijdsgroep gericht is het Puffin-deeltje Printing (1948). Hier is de derde (herziene) druk uit 1961 te zien. Auteur Harold Curwen (1885‒1949) was vakinhoudelijk zeker goed op de hoogte. Hij leidde namelijk de vooraanstaande drukkerij The Curwen Press in Plaistow, Londen. De nog altijd lopende Puffin-reeks startte in 1940, het eerste oorlogsjaar, als non-fictie jeugdpendant van de succesvolle Penguin-boeken. Printing is een degelijk boekje, dat zelfs geen poging doet om beeld of tekst op jongeren af te stemmen. De eerder technisch dan artistiek te noemen illustraties passen er perfect bij. Verschillende zet- en druktechnieken komen aan bod, en ook het vouwen en afwerken tot een compleet boek. Eigenlijk zijn het helder geschreven, kant-en-klare Wikipedia-lemma’s.

Een artistiek én informatief project is De drukkerij van de vier kleurpotloden, getekend en geschreven door Ies Spreekmeester (1914–2000). Aan het idee van prentenboeken over vier acterende kleurpotloden werkte deze Amsterdams-joodse ontwerper al tijdens zijn onderduikperiode. Meteen na de oorlog kwam het eerste deeltje uit. Bij literatuurliefhebbers geniet Spreekmeester enige bekendheid met een ander werk uit die tijd. Het stofomslag van de eerste druk van De avonden (1947) is namelijk van zijn hand. Het deeltje over de vier kleurpotloden in de drukkerij verscheen als Gouden Boekje in 1971. Die ook nog bestaande jeugdreeks is gericht op de leeftijdsgroep 5+. De kleurpotloden blauw, rood, geel en zwart – de vier kleuren van de drukpers – ontdekken hier samen het grafische vak. Het lukt al tekenend een drukpers in elkaar te zetten: een fantasiepers maar een die wel veel lijkt op een echte cilinderpers. Het grafisch kleurenraster blijkt bij het drukken precies te werken als hun handafdrukken over elkaar gezet. Alleen het tekenen/maken van de houten afficheletters pakt heel anders uit: wat je drukt, komt in spiegelbeeld op je ‘affiesje’!

Noot Tipos curiosos is te bestellen bij Pato Lógico. Ook nog steeds leverbaar – met leuke illustraties van Peter Pontiac – is De Krantenpoes uit 2004. Dit Gouden Boekje laat zien hoe ’s nachts een krant wordt geschreven, opgemaakt, gedrukt en bezorgd.