Vanaf de vroege zestiende eeuw verschenen er in Europa steeds meer studies waarin dieren en planten ‘naar het leven’ werden beschreven en verbeeld. In de daaropvolgende eeuwen werd het onderzoek naar de natuurlijke wereld (van heel groot naar piepklein) verdiept en werd de kunst om die wonderbaarlijke natuur af te beelden geperfectioneerd. Veel van de belangrijkste natuurhistorische handschriften, gedrukte boeken, tekeningen en aquarellen zijn te vinden in de Artis Bibliotheek, onderdeel van het Allard Pierson. Met dat materiaal kunnen prachtige verhalen worden verteld over draken, insecten, bacteriën, vogels, planten en nog veel meer. Twintig van die verhalen zijn nu gebundeld in een rijk geïllustreerd boek, De ontdekking van de natuur, dat volgende week verschijnt. Een voorproefje met drie afbeeldingen uit het boek én uit de collectie van het Allard Pierson:

Nieuwe dieren

Nadat Columbus in 1493 als eerste Europeaan op een continent terechtkwam dat wij nu kennen als Zuid-Amerika, volgden al gauw reizigers in zijn kielzog. Er werden wonderlijke dieren gezien, zoals de luiaard en het gordeldier. Veel van die dieren probeerde men levend naar Europa te brengen. Soms lukte dat. Zoals met dit diertje dat wij nu zó goed kennen, dat het lijkt alsof het hier altijd is geweest. Deze afbeelding is te vinden in een van de twee albums met aquarellen van dieren waarvan er heel veel zijn beschreven en afgedrukt in de Historiae animalium van Conrad Gessner (1551-1558). De albums worden bewaard in het Allard Pierson, de collecties van de UvA.

Fake news

Draken zijn tegenwoordig verbannen naar sprookjes, mythen en sagen. Maar tot in de achttiende eeuw twijfelden maar weinig mensen aan hun bestaan. Vele schrijvers in de oudheid en de middeleeuwen schreven over de draak, en belangrijker: de bijbel vermeldt het dier op meerdere plaatsen. In de Openbaring wordt de Antichrist in de vorm van een draak op aarde geworpen. Als in 1572 Hugo Boncompagni tot paus Gregorius XIII wordt gekozen, is er een probleem. Boncompagni had een draak in zijn wapenschild. Maar dan gebeurt het, want op de dag dat Boncompagni wordt gekozen, wordt er een draak op het land bij Bologna verslagen. Het dier kon meteen naar Ulisse Aldrovandi worden gebracht. Hij woonde in de buurt, was een groot wetenschapper en toevallig ook de neef van Boncompagni. God liet hiermee merken dat niet alle draken het kwaad vertegenwoordigen en dat het dus niet erg was dat Boncompagni een draak in zijn wapenschild had. Zo was de gedachte.

De blinde ziener van Ambon

Georg Rumphius (1627-1702) werkte op Ambon in dienst van de VOC. Ondanks grote tegenslagen: hij wordt blind, verliest vrouw en kind en zijn eerste werk verdwijnt in zee, presteerde hij het om indrukwekkend natuurhistorisch onderzoek te doen. Zijn Amboinsche kruidboek werd pas vanaf 1741 uitgegeven mede omdat de VOC die kennis vanwege handelsbelangen nog niet wilde delen, maar zijn D’Amboinsche rariteitkamer kon wel sneller verschijnen, al was dat pas in 1705, drie jaar na Rumphius’ dood.

In onze beeldbank kun je veel publicaties over natuurlijke historie zelf doorbladeren en downloaden.

Het boek De ontdekking van de natuur van Hans Mulder verschijnt donderdag 11 februari.