Net als vele van hun lotgenoten ontsnapten ook de studenten van het vak Kaartanalyse en Historisch GIS niet aan de strenge coronamaatregelen die in de winter van 2020-2021 werden opgelegd. Ook deze collegereeks werd grotendeels van thuis uit georganiseerd. In normale omstandigheden vinden de colleges plaats bij Allard Pierson, komt materiaal uit de rijke kaartenverzameling van de Universiteit van Amsterdam ter tafel en wordt een kaarthistorische excursie naar het buitenland georganiseerd. Dit jaar werden de kaarten noodgedwongen achter het computerscherm besproken en ontleed.
Wandelingen of fietstochten zijn in deze tijden wél nog toegestaan, en gelukkig maar. Voor de collectieve opdracht van dit vak werden de twee corona-activiteiten bij uitstek – thuiswerken en wandeltochten – dan maar gecombineerd. Komen we tijdens het wandelen immers niet geregeld in aanraking met kaarten? In de eerste plaats valt dan misschien te denken aan een digitale kaartapplicatie of papieren kaart waarmee we voorafgaandelijk de wandelroute samenstellen. Maar evengoed komen we onderweg kaarten tegen. Kijken we ernaar en maken we er gebruik van, of zijn het slechts banale onderdelen van onze leefomgeving? Wat voor kaarten treffen we eigenlijk aan in de publieke ruimte, waar staan ze en in welke toestand verkeren ze? Hoe vallen ze te ontleden en te interpreteren? En zijn de gegevens bruikbaar voor een GIS-project?
Dit spervuur aan vragen werd op de studenten afgevuurd tijdens een eerste brainstorm voor hun groepsopdracht ‘Kaarten aan de wand’. Daarbij werden twee uitgangspunten opgelegd: enerzijds moest de opdracht handelen over kaarten die ergens – in de publieke, dan wel private ruimte – aan een wand – of occasioneel ook elders, op een steen bijvoorbeeld – te vinden zijn of waren; anderzijds moesten de gegevens en resultaten van het onderzoek worden verwerkt en gevisualiseerd met behulp van het platform ArcGIS StoryMaps, een digitaal product van softwarebedrijf ESRI. Het was met andere woorden de bedoeling om een digitale story map over wandkaarten te creëren en deze aan het eind van de collegereeks naar buiten te brengen. Op 1 februari 2021 was de story map Kaarten aan de Wand effectief klaar en is hij online gebracht.
De webpagina van ‘Kaarten aan de Wand’ bestaat uit twee grote onderdelen. Na een korte introductietekst waarin de opzet van het project wordt uiteengezet, volgt een overzichtskaart met de locaties van een tachtigtal kaarten die tijdens de wandelingen zijn aangetroffen. Van elke kaart en bijhorend bord is een foto gemaakt, die tevens van een korte duiding zijn voorzien: een titel (meestal de locatie of titel van het bord), een typering van de kaart, enige duiding over de inhoud van het bord en over de relatie tussen kaart, tekst en beeld, eventueel wat informatie over de toestand waarin beide zijn aangetroffen en ten slotte de naam of namen van de verantwoordelijke instanties. In onderling overleg hebben de studenten beslist om hun aandacht te richten op kaarten in park- en natuurgebieden en op borden die verband houden met waterschapsprojecten. Andere soorten kaarten in de publieke ruimte werden dus terzijde gelaten, net zoals kaarten die binnenin gebouwen aan de wanden te vinden zijn.
Het tweede onderdeel van de webpagina is een verder uitgewerkte bespreking van drie casussen: de borden met kaarten van de Joodse Begraafplaats Zeeburg in Amsterdam, van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in Bunnik en van het W.H. Vliegenbos in Amsterdam-Noord. De inhoud en vorm van de kaarten en borden worden hier gekoppeld aan hun ruimtelijke en maatschappelijke context: de plekken waar ze te vinden zijn, de instanties die ze hebben geplaatst of beheren, de boodschap die ze overbrengen en de motieven achter hun plaatsing. Hoewel de drie casussen gelijkaardige objecten laten zien – borden met tekst, een kaart, een of meerdere afbeeldingen en enkele logo’s – blijkt dat er ook duidelijke verschillen bestaan wat betreft inhoud, vormgeving en toestand. In en achter elk van die individuele borden schuilen dus verhalen, en zo zijn we opnieuw bij de story maps beland.
Tijdens de groepsopdracht hebben de studenten hopelijk wat opgestoken over de ontleding en betekenis van kaarten, het belang van context en de creatie van een digitale kaartapplicatie. Hun werk zit er echter op, maar de website houden we in de lucht. Mogelijk zal hij in de toekomst – corona of geen corona – verder aangevuld en uitgewerkt worden. Alle informatie of suggesties zijn in elk geval welkom.
Bram Vannieuwenhuyze, m.m.v. Elise Schaaf, Josephine Koopman, Tarim Flach, Marie Keulen, Nienke Prangsma en Jornt Leeflang
