Door: Marike van Roon

Siegen den 10 mai 1682
Johanna Willemijna Huijgen
Dit boecken is mij van Juffer Elphinston, de staet Juffer van de oude vurstin van Nassau, tot Siegen tot een gedaghtenis vereert; het is mi een goede vrindin en k’ salt haer tereeren bewaeren soo langh mi mogelick is

Dit inschrift staat in een schattig boekje bij het Allard Pierson, in een band van rijk met zilverdraad geborduurd satijn. Het is een echt damesdingetje, fijn en klein: 11,5 x 6 x 3,5 cm.

Zeventiende-eeuwse geborduurde boekbanden bevatten bijna altijd christelijke teksten, zoals het Nieuwe Testament en de Psalmen. In dit geval gaat het om de Praxis pietatis, das ist, Ubung der Gottseligkeit … anfanglich in Englischer Sprache beschrieben van Lewis Bayly, in de editie van 1649. In Nederlandse vertaling: De practycke ofte oeffeninge der godtsaligheydt, leerende een christen mensche hoe hy … Godt behagen mach. Een echte bestseller, al zal je dat bij deze titel niet zo snel denken. Er zijn 74 edities van bekend in negen talen. In het Allard Pierson alleen al hebben wij veertien edities in vier verschillende talen. De Praxis pietatis was een van de best verkochte protestantse boeken van Nederland in de zeventiende eeuw. Tot groot ongenoegen van de katholieke kerk, die het op de Index Librorum Prohibitorum, de lijst van verboden boeken, had geplaatst.

De Anglicaanse bisschop Lewis Bayly (ca. 1575–1631) gaf in zijn Praxis pietatis leefregels voor het dagelijks leven. Meditaties op meerdere momenten van de dag, eens per jaar de hele Bijbel lezen, psalmen zingen, en dat alles vooral met het hart, niet met de zintuigen. Voor werelds vermaak was geen ruimte. Deze geborduurde band geeft heel goed weer waar het om gaat: op de voorzijde staat een brandend hart centraal, op de achterzijde een gekroond hart.

Wie was die juffrouw Elphinston, die dit kostbare en persoonlijke cadeau aan haar vriendin Johanna Willemijna Huijgen schonk? Zij was in ieder geval een staatjuffer, een soort hofdame, aan het hof van Nassau-Siegen, dat bestond van 1606 tot 1743. Waarschijnlijk gaat het om Magdalena van Overmeer (1643–ca. 1700), die in 1663 in Delft huwde met William Elphinston (1639–ca. 1696). Bij dit huwelijk waren twee leden van het huis Nassau-Siegen aanwezig als getuigen: Willem Maurits van Nassau-Siegen (1649–1691), graaf en vorst van het protestante deel van dit vorstendom vanaf 1652, en zijn moeder Maria Magdalena van Limburg Stirum (1623–1707).

De ontvangster van het boekje was Johanna Willemina Huijgen, gedoopt in Doesburg op 26 december 1654. Haar vader Adam Huijgen (1615–1682), een rechtsgeleerde, was secretaris en burgemeester van Doesburg en raadsheer van de vorst van Nassau-Siegen. Johanna trouwde omstreeks 1682 te Arnhem met Hendrik van Essen. Schonk Magdalena dit boekje aan Johanna omdat ze trouwde en zich met haar echtgenoot ver van het hof vestigde?

Er staat nog een tweede inscriptie in het boekje, in een ander handschrift.  ‘Mon but au siel / amerante de elphinston’. Mogelijk verwijst dit naar de jongste zoon van Magdalena en William Elphinston, Alexander Amerentius, die in 1681 was geboren en waarschijnlijk kort daarop was overleden: ‘mijn doel in de hemel [is hereniging met mijn overleden kind] Amerante Elphinston’. Ontroerend.

Marike van Roon was tot juli 2021 hoofdconservator van het Allard Pierson.