Een vorige keer schreef ik dat het Allard Pierson in 2016 twee kaarten van ‘kleine jongens’ in de Amsterdamse kaartenuitgeverij ten geschenke heeft gekregen. Toen is de kaart van Germania van Jochem Bormeester in het voetlicht geplaatst. Nu is de beurt aan de tweede kaart.
Dit is de kaart van Piëmont, Savoye en Milaan van Jacques de la Feuille (1668-?), getiteld PRINCIPATUS PEDEMONTII DUCATUS SABAUDIÆ et MEDIOLANENSIS; Nova & Accuratissima TABULA in qua Ditiones Subjacentes proponuntur JACOBO DE LA FUEILLE – Nieuwe en zeer nauwkeurige kaart van het vorstendom Piëmont en de hertogdommen Savoye en Milaan, met daarin de daartoe behorende gebieden, voorgesteld door Jacques de la Fueille [sic!]. De bron van deze kaart is (nog) niet bekend, maar dat De la Feuille de kaart zelf ontwierp kunnen we wel uitsluiten. Deze uit Sedan in Frankrijk afkomstige horlogemaker kwam in de kaartenhandel terecht door in 1696 te trouwen met Maria van Zutphen (1658-1719), de weduwe van Johannes de Ram (1648-1693). De Ram was eigenlijk drukker en graveur maar had ook een eigen fonds van enkele tientallen kaarten. Jacques – die zijn huwelijksinschrijving ook tekende met ‘Fueille’ – begon zijn kaartenhandel dan ook met De Rams voorraad koperplaten. De kaart van Piëmont enz. heeft hij zelf er aan toegevoegd. Nou ja zelf… het zou heel goed kunnen dat zijn vrouw de touwtjes in handen had. Want een jaar na zijn huwelijk, in 1697, werd hij al voor het gerecht gebracht omdat hij zijn dienstbode verkracht had, en in 1711 verklaarde zijn vrouw dat Jacques haar vijf jaar eerder verlaten had waardoor zij in behoeftige omstandigheden verkeerde.
Piëmont en Savoye kwamen in het begin van de 18de eeuw vaak in de nieuwsberichten voor. Lodewijk XIV van Frankrijk had rond 1690 een deel van Savoye bezet. Hertog Victor Amadeus II van Savoye sloot zich toen aan bij Frankrijks vijanden in de Negenjarige Oorlog. De Vrede van Rijswijk kende het bezette gebied in 1697 weer aan Savoye toe. Maar toen Victor Amadeus zich in 1703 aan Oostenrijkse zijde in de Spaanse Successieoorlog mengde, bezette Frankrijk Piëmont. Samen met zijn achterneef prins Eugenius van Savoye versloeg de hertog de Fransen echter in 1706 in de Slag bij Turijn. Een kaart van dat gebied hielp de 18de-eeuwse krantenlezer bij het begrijpen van de berichten over de oorlog.
Het bijzondere van de kaart van Piëmont is dat ze onvoltooid is.
In de rechterbovenhoek is een lege ruimte te zien, waar een opdrachtcartouche had moeten komen. De titel- en schaalcartouche linksonder is echter helemaal voltooid, wat een merkwaardige onevenwichtigheid oplevert. De titelcartouche ziet er uit als een soort monument, met daarop het wapen van Victor Amadeus, en daarnaast de wapens van de Visconti’s (hertogen van Milaan), de stad Milaan en een mij onbekend wapen (wie het kent mag het schrijven). Niet alleen ontbreekt er een cartouche, er is meer onvoltooid. In de hele rechterbovenhoek is vrijwel geen enkele naam te vinden. Rivieren en plaatssymbolen zijn er wel, maar de plaatsnamen moesten nog toegevoegd worden. Ook in de linkerbovenhoek zijn nog een drietal naamloze plaatssymbolen te zien. Het is natuurlijk verleidelijk om aan te nemen dat de kaart onvoltooid is gebleven toen Jacques omstreeks 1706 met de noorderzon verdwenen is en de weduwe geen middelen meer had om de graveur te betalen… De slag bij Turijn kan zelfs aanleiding geweest zijn voor het maken van deze kaart.
Dat de gravure op de koperplaat onvoltooid bleef, verhinderde niet dat de kaart gewoon werd afgedrukt en netjes ingekleurd in atlassen gebruikt is.
Naast het Amsterdamse exemplaar zijn thans vier andere exemplaren bekend, één in een atlas van Ottens uit omstreeks 1775 in het National Maritime Museum in Greenwich, één in een verzamelatlas in het Schottenstift in Wenen en losse exemplaren in de Moravische Nationale Bibliotheek in Brno en in de Harvard Map Library.
P.S. voor diegenen die het naadje van de kous willen weten: Mejuffrouw Van Eeghen (in deel 3 van De Amsterdamse boekhandel, 1680-1725) suggereert aan het eind van haar tekst over Jacques de la Feuille dat de verkrachtingszaak uit 1697 mogelijk een naamgenoot betreft, die met Susanne Rondeau getrouwd was. Deze Jacques werd vermeld bij de dopen van kinderen in 1691 en 1712. Het blijkt hier echter om een fout in het doopboek te gaan. De De la Feuille die met Susanne Rondeau getrouwd was heette niet Jacques maar Claude.
