In memoriam: Jane Steenbergen (1928–2014)

Op 13 december j.l. overleed Jane Steenbergen, die zeer belangrijk was voor de Universiteit van Amsterdam en met name voor de Bijzondere Collecties. Hoofdconservator Garrelt Verhoeven herdenkt een boegbeeld van particulier mecenaat waar onze bibliotheek in hoge mate van geprofiteerd heeft.

Sinds 1 januari 2019 zijn het Allard Pierson Museum en de Bijzondere Collecties samen het Allard Pierson

De namen van het echtpaar Theo en Jane Steenbergen zijn onlosmakelijk verbonden met het Steenbergen Fonds, een fonds dat zij hebben ingesteld na lezing, in 1988, van een artikel in Vrij Nederland over de rijke collecties van de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek, over de inspanningen die het vergt om deze collecties goed te beheren en ook over de vaak ontoereikende financiële middelen voor aankopen en restauratie. Het echtpaar Steenbergen zocht daarop contact met de toenmalige bibliothecaris Ernst Braches en met hoofdconservator Ton Croiset van Uchelen.

In samenspraak met hen besloten Theo en Jane Steenbergen een fonds in te stellen ter ondersteuning en versterking van de Bijzondere Collecties, meer specifiek van de verzameling boeken, manuscripten en kaarten met betrekking tot de Gouden Eeuw. De keuze voor juist die verzameling werd heel bewust gemaakt: in de Gouden Eeuw ontwikkelde Amsterdam zich tot een metropool waarin kunst en cultuur een ongekende bloei beleefden en groeide de stad uit tot hét centrum van  de Europese boekhandel. Het is dan ook geen toeval dat de Gouden Eeuw-verzameling van onze bibliotheek bijzonder rijk is en bij uitstek het eigen, unieke karakter van onze collecties bepaalt.

De instelling van het Steenbergen Fonds was werkelijk een van de vroegste voorbeelden van particulier mecenaat ten behoeve van een historische bibliotheekcollectie. Ik weet dat Jane het jammer vond, toentertijd, dat niet méér mensen haar voorbeeld wilden volgen. Misschien was de tijd er nog niet rijp voor, maar inmiddels mogen wij ons verzekerd weten van de toenemende steun van particulieren die het cultureel erfgoed in bibliotheken een warm hart toedragen. Theo, Jane en de familie Steenbergen waren met hun eigen fonds ten behoeve van onze bibliotheek hun tijd ver vooruit.

Van meet af aan konden dankzij het Steenbergenfonds belangrijke aankopen worden gedaan, van een zeldzaam liedboekje van Gerbrand Adriaensz Bredero en een embleemboek van Daniel Heinsius tot een exemplaarboek met kalligrafie van Jan van den Velde en een door Dirk Jansz van Santen ingekleurde Statenbijbel. Meermalen werd met geld uit het Steenbergen Fonds de aankoop of restauratie van kaarten en atlassen gefinancierd. De restauratie van vijf wandkaarten van de Amsterdamse cartograaf Frederick de Wit mondde uit in een fraaie tentoonstelling. Jane Steenbergen was tijdens de opening eregast. Ook bij andere openingen of presentaties van de bibliotheek gaf zij veelvuldig acte de présence.

Zo leerde ik Jane als graag geziene gast persoonlijk kennen toen ik zelf zes jaar geleden hoofdconservator werd van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. Maar ik schrok een beetje toen me ter ore kwam dat Jane twijfelde of het Steenbergen Fonds wel moest blijven bestaan. Ze opperde of het fonds niet een grote aankoop zou kunnen doen om daarna te stoppen. Ik wilde juist graag dat het fonds zou dóórgaan. Dat het een voorbeeld zou zijn voor anderen om als mecenas het belangrijke erfgoed in onze bibliotheek te helpen behouden voor nieuwe generaties. Nieuwe tijden vragen ook om nieuwe doelen; we willen tegenwoordig niet alleen de collectie beheren en verrijken, we willen die ook digitaliseren en presenteren in tentoonstellingen.

Samen met Ton Croiset van Uchelen ging ik op bezoek bij Jane en Rick in Wassenaar, voor een gedenkwaardig gesprek waarin we voorstelden om het Steenbergen Fonds een nieuwe start te laten maken onder de vleugels van het Amsterdams Universiteits Fonds, als een fonds-op-naam voor de Amsterdamse Gouden Eeuw. Jane en Rick waren enthousiast en zo kreeg het fonds als het Steenbergen Fonds voor de Amsterdamse Gouden Eeuw een nieuwe toekomst.

We vierden deze ‘doorstart’ met een prachtige expositie over de Gouden Eeuw in onze tentoonstellingszalen aan de Oude Turfmarkt in Amsterdam en er verscheen een fraai boekwerk over het mecenaat van het Steenbergen Fonds, met een verhandeling van Renée Steenbergen over het moderne mecenaat en tal van artikelen over de aankopen die in de loop van de jaren met steun van het Steenbergen Fonds konden worden gedaan. En bij de opening van de expositie was het Jane zélf die in een volle Aula van de Universiteit het familiefonds symbolisch overhandigde aan Karel van der Toorn, de voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit van Amsterdam.

We zullen Jane missen bij de openingen die nog komen, maar ik hoop zeer dat de kinderen en kleinkinderen in haar voetspoor zullen treden. Wij gaan voort met het werk en zullen nu en in de toekomst dankbaar gebruik blijven maken van het fundament dat zij en haar man en familie met het fonds hebben gelegd.

Volgend najaar zullen wij een grote overzichtstentoonstelling maken van het werk van Dirk Jansz van Santen, de belangrijkste inkleurder van de Gouden Eeuw. Hij mag gelden als de ‘Rembrandt van de boekillustratie’. De fraaiste atlassen, bijbels en andere geïllustreerde boeken werden door Van Santen van kleur voorzien en in ware pronkstukken van boekkunst getransformeerd. Pronkstukken, waarvan wij met steun van het Steenbergen Fonds diverse exemplaren hebben kunnen verwerven. Het lijkt ons niet meer dan een passend eerbetoon aan Jane Steenbergen om deze tentoonstelling volgend jaar op te dragen aan de herinnering aan haar.

Graag wens ik de familie en vrienden veel sterkte bij het verwerken van het verlies en ik spreek hier nogmaals namens de Universiteit van Amsterdam mijn grote dankbaarheid uit voor de betrokkenheid van Jane Steenbergen bij onze bibliotheek.

Garrelt Verhoeven

Beeld: Jane Steenbergen tijdens de opening van een tentoonstelling over Frederick de Wit in 1994, samen met dochter Renée.