22 september 2017

Rondje Rokin

Al geruime tijd is de gemeente Amsterdam bezig met de herinrichting van de openbare ruimte tussen Centraal Station en Cornelis Troostplein. Dit tracé wordt aangeduid als de Rode Loper. 15 september 2017 werd het gedeelte Rokin geopend. In het daarop volgende weekeind verzorgden wij en historisch-cartografisch geïnspireerde wandeling: het Rondje Rokin.

In twee dagen werd het publiek zes maal de mogelijkheid geboden om al wandelend, aan de hand van enkele kaartfragmenten, enige achtergrondkennis op te doen. Daarbij werd stilgestaan op wat er in het centrum van Amsterdam sinds de Middeleeuwen is veranderd – maar ook wat in de loop van de tijd nog altijd hetzelfde is gebleven. De Munttoren bijvoorbeeld oogt authentiek, maar is in feite niet meer dan een meermalen ingrijpend veranderd restant van wat eens de Regulierspoort was: in de Middeleeuwen een van de belangrijke toegangspoorten tot de stad.

Plattegrond van Amsterdam uit de tweede helft van de 16de eeuw, getekend door Jacob van Deventer. Scan van een reproductie. Het origineel bevindt zich in de Bibloteca Nacional de España, Madrid.

Tussen de Enge en Wijde Kapelsteeg bevindt zich nu de Amsterdam dungeon: een toeristische trekpleister van de eerste orde. Maar de benaming Kapelsteeg duidt op iets anders. Bijna 700 geleden verrees op deze plaats de Heilige stede, een kerk die werd gebouwd naar aanleiding van het Mirakel van Amsterdam uit 1345. Er zijn nog wel foto’s van die kerk, maar in 1908 werd deze gesloopt en vervangen door een nieuw gebouw dat onderdak bood aan winkels, woningen, bedrijven en een nieuwe kerk. Deze laatste is alleen goed te zien van een afstandje – en als je weet waar hij staat.

Waar helemaal niets meer van over is is de Beurs van Hendrick de Keyser. Dit gebouw, dat over het water van het Rokin was gebouwd, symboliseerde ruim twee eeuwen lang de grote wereldlijke en financiële macht van de koopstad Amsterdam. Toen de beurs omstreeks het begin van de 19de eeuw bouwvallig werd is het gebouw gesloopt en verrees aan de Dam de Beurs van Zocher.

Oudste kaart van Amsterdam, van Cornelis Anthoniszoon uit 1544. Allard Pierson, OTM: HB-KZL W.X. 015. De ‘Heilige stede’ tussen Dam en Spui, aan de westzijde van het Rokin (hier nog ‘den Aemstel’ geheten) is duidelijk te zien.

Voorts werd bij de rondleidingen aandacht besteed aan het gebouw van Arti et amicitiae, aan het gekrakeel naar aanleiding van de demping van het Rokin, halverwege de jaren dertig van de 20ste eeuw,  de geschiedenis van het Binnengasthuis en de overval op de Nederlandsche bank door Walraven van Hall tijdens de Tweede Wereldoorlog. NB Het spannende verhaal over Van Hall zal in 2018 te zien zijn als speelfilm, waarvoor ook op het Rokin originele opnamen gemaakt zijn.

En elk kwartier klinken nog over het Rokin de klanken uit het carillon op de Munttoren. Dat geluid wordt voortgebracht door een authentiek mechaniek uit de 17de eeuw, de klokken die te horen zijn werden gegoten door de gebroeders Hemony. Zo begeleidt dit originele, oude geluid de rondleidingen in 2017. Wie luistert reist moeiteloos door de tijd en omspant zonder het te weten ook nog eens het gehele Rokin. Want in het carillon van de Munt zijn klokken verwerkt uit de toren van de afgebroken Beurs van De Keyser. En nu wordt dan de Rode Loper opgeleverd, maar ook die zal eens deel uitmaken van de rijke geschiedenis van het Rokin.

Met dank aan Abbo Santema.

Reinder Storm

Reinder Storm is conservator cartografie, geografie en reizen bij het Allard Pierson, de collecties van de Universiteit van Amsterdam. Het beheer van de cartografische collectie strekt zich uit over vele duizenden kaarten, atlassen en aanverwante materialen. Speciale vermelding verdienen de deelcollecties van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG), met als hoogtepunt de verzameling losse kaarten die afkomstig is van het befaamde antiquariaat van Frederik Muller. Alle artikelen van Reinder Storm