In de collectie van het Allard Pierson wordt een uiteenlopende verzameling van erfgoed en hedendaags materiaal bewaard die de koloniale- en postkoloniale relatie tussen Suriname en Nederland inzichtelijk maakt. In de erfgoedcollectie zijn oude verhalen vanuit een West-Europees perspectief in groten getale aanwezig. Daarom zijn hedendaagse publicaties die de meerstemmigheid van de collectie waarborgen van groot belang voor een verbindend begrip van het Nederlandse koloniale en slavernijverleden.

door Isabelle Best

Sapali rent atletisch en vastberaden naar haar toekomst, gericht op een ‘Nieuwe Wereld’ vol mogelijkheden, verlangen, liefde en veiligheid in gemeenschap, ondanks de achtervolging die haar verleden inzet. De constante dreiging van het leven in een maatschappij waar slavernij de orde bepaald wordt belichaamd door een plantagehouder en een opzichter. Zij achtervolgen Sapali bewapend met een geweer, een zweep en twee “bloedhonden”. Sapali laat zich niet tegenhouden, en zet haar zorgvuldig uitgestippelde plan voort richting het binnenland van Suriname. Met haar nieuwe familie, vrienden en de kennis en het vertrouwen van haar voorouders op zak bouwt Sapali hier een nieuw leven.

Hidden Pages: The Story of Sapali is een Engelstalig verhaal geschreven door de tweelingzussen Susi en Simba Mosis. Jongvolwassenen wordt met dit boek inzicht gegeven in de geschiedenis van de Okanisi Marrongemeenschap, waar Susi en Simba onderdeel van uitmaken.

Sapali is een sleutelfiguur in verhalen over het ontstaan van de Marrongemeenshap. Marrons zijn Afrikanen die tegen hun onderdrukking in verzet kwamen en de Nederlandse plantages in de 17e en 18e eeuw ontsnappen. De effectiviteit van dit verzet zien we terug in de vredesverdragen die tussen verschillende Marrongemeenschap en de Sociëteit van Suriname zijn gesloten.

In het voorwoord op het Hidden Pages  schrijft Lilian Callender:

For generations, the story of the freedom fights of the Marroons were passed on orally and within the community. Unfortunately, this explains why these stories today are still unknown to a large part of the Surinamese community and others.

In de Surinamica-collectie van het Allard Pierson vinden we weldegelijk historische vertellingen over Marrons uit Suriname in publicaties die variëren van reisverhalen en etnografische studies tot korte romans en toelichtingen op Surinaamse odo’s (spreekwoorden). Susi en Simba Mosis nemen met deze publicatie het voortouw in het optekenen van de orale tradities en vertellingen uit de Okanisi Marrongemeenschap. Anders dan we vaak zien in zeventiende- en achttiende-eeuwse publicaties over dit onderwerp plaatsen Susi en Simba sleutelfiguren, zoals Sapali en de Apintieman, centraal in hun vertelling.

Het verhaal begint aan de West-Afrikaanse kust, waar de figuren als complexe personen met gevoelens van verdriet, verlangen en hoop worden geïntroduceerd. Het onderstreept de daadkracht en het overlevingsvermogen tijdens hun zoektocht naar vrijheid vanuit een door slavernij gedreven samenleving in koloniaal Suriname.

Een van de meest besproken historische reisverhalen uit onze collectie, Narrative of a five year’s expedition against the revolted negroes of Surinam van John Gabriel Stedman (1744-1797), voor het eerst uitgegeven in 1796 door John Johnson & J. Edwards in London, plaatst daarentegen het perspectief van een Schots-Nederlandse soldaat centraal.

Stedman groeide op in het Nederlandse Dendermonde en vertrok in 1772 als soldaat naar Suriname. Hier diende hij voor een periode van vijf jaar onder kolonel Louis Henri Fourgeoud (1709-1779) met de opdracht om Marrons in het binnenland van Suriname te vervolgen. Tijdens zijn dienst hield Stedman dagboeken bij die getuige zijn van zijn ontmoetingen met de toen al diverse bevolking van Suriname, waaronder koloniale soldaten, planters, zeevaarders, geestelijken, Zwarte soldaten, tot slaafgemaakten, Marrons, Inheemsen, en meer.

Zijn eerste publicatie luidde een bijna eindeloze reeks van edities, vertalingen en adaptaties in die de beeldvorming over Suriname onder Nederlands bewind op internationaal niveau bepaalde. Beroemde kunstenaars als William Blake (1757-1827) en Francesco Bartolozzi (1727-1815) bewerkte de originele schetsen van Stedman naar unieke platen ter ondersteuning van de tekst en maakte van Narrative of a Five-Years Expedition een waar verzamelaarsitem.

De negentiende eeuwse handgekleurde gravure uit de zeldzame Italiaanse vertaling Viaggio al Surinam e nell’interno della Guiana (1818) plaatst de Europese soldaten duidelijk centraal in de beschrijving en afbeelding van hun vervolging van Marrons in het Surinaamse binnenland. We zien Stedman afgebeeld achter kolonel Fourgeoud, die gekleed is in een rode jas en de richting voor het gezelschap aangeeft. Beiden worden de weg gewezen door een voormalig tot slaafgemaakte gids, terwijl het verzet door de Marrons bijna onzichtbaar blijft: Marrons, in Stedman’s Narrative ook wel “rebels” genoemd, bestrijden de vervolging met geweren vanuit hoge palmbomen.

Het verschil in compositie op de afbeeldingen uit Narrative of a five-years expedition en Hidden Pages laat duidelijk zien hoe het koloniale verleden van Nederland en de slavernijgeschiedenis wordt herzien door hedendaagse auteurs. Susi en Simba Mosis leveren een “counter narrative” op bestaande verhalen zoals die van Stedman vanuit het perspectief van de Okanisi Marrongemeenschap. Het verhaal baseren zij op de orale overlevering binnen hun familie. De fysieke bladzijden en audiofragmenten die de geschiedenis van Sapali houden de relatie van het verhaal met een traditie van orale overlevering in stand.

Met Hidden Pages wordt kritiek gegeven op hoe boeken, als typisch Westerse middelen, worden gebruikt om kennis vast te leggen en te verspreiden. Gedurende lange tijd zijn de orale vertellingen door Marrongemeenschappen niet opgenomen in collecties van erfgoedinstellingen. Vandaag de dag moeten we ons afvragen welke “onzichtbare bladzijdes” een vollediger beeld geven van deze gedeelde geschiedenis en hoe wij deze een plek geven in onze bibliotheek.