Al meer dan veertig jaar verblijdt het tijdschrift Uitgelezen boeken liefhebbers van bijzonder drukwerk. Elke aflevering heeft een eigen, afgerond thema, en is dus óók een zelfstandige publicatie. Vaak staan grafische vormgeving, typografie, literatuur- of boekgeschiedenis centraal, dikwijls een combinatie daarvan. Elke aflevering is uitbundig verrijkt met aansprekend beeldmateriaal, soms in de vorm van losse bijlagen. In juli 2020 verscheen nr. 3 van jaargang 19, met als titel Vlieger in vogelvlucht, dat gewijd is aan de bijzondere producten van uitgeverij en papierhandelaar Vlieger (1869-2020). Iemand vraagt zich misschien af hoe het kan dat van een tijdschrift in veertig jaar 19 jaargangen verschijnen, maar bij Uitgelezen boeken kan dat.

De auteurs van Vlieger in vogelvlucht, Jeannette Kok, Dirk J. Tang en Sytze van der Veen laten in 80 pagina’s hun licht schijnen over de geschiedenis van Vlieger en over de grote en zeer gevarieerde hoeveelheid publicaties die de firma vooral in de tweede helft van de 19^de eeuw op de markt heeft gebracht. De nadruk ligt daarbij op papieren speelgoed, kinderboeken en prentenboeken: vaak kwetsbare publicaties, waarvan in musea en bibliotheken lang niet alles bewaard is gebleven. Veel van het getoonde materiaal is dan ook onbekend, afkomstig uit collecties van privéverzamelaars, die er gewoonlijk goed op passen en zelden mee naar buiten treden.

Een typisch Vlieger-product waaraan Kok, Tang en Van der Veen voorbijgaan is: kaarten. De firma Vlieger produceerde tussen 1913 en 1940 – dus ná de hoogtijperiode van de prentenboeken en ander drukwerk voor de jeugd – een tiental kaarten, vrijwel uitsluitend plattegronden van de stad Amsterdam. Marc Hameleers noemt in zijn tweedelige standaardwerk over Kaarten van Amsterdam de firma Vlieger een van de ‘belangrijke bedrijven’, die meewerkten aan topografische uitgaven van Amsterdam. Uiteraard wordt een aantal van deze kaarten bewaard in de collectie van het Allard Pierson.  

Een heel apart geval is een set zogenaamde plakkaarten: in de 19^de eeuw publiceerde Vlieger een tiental aardrijkskundige kaarten, die kinderen aangenaam bezig moest houden, en die tegelijkertijd – door knippen en plakken – jongens en meisjes spelenderwijs het nodige leerde over de topografie van Nederland. Deze set valt meer onder het genre educatief speelgoed. Er is trouwens, waarschijnlijk juist vanwege het ‘destructieve’ knutselen, van deze plakkaarten zo goed als niets bewaard gebleven. De unieke, complete set die bij Allard Pierson bewaard is gebleven maakt deel uit van het zeer omvangrijke bruikleen – sinds 1880! – van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap.     

Bronnen:

• Marc Hameleers, Kaarten van Amsterdam. 2 dln. Amsterdam, THOTH etc., 2013.
• Jeannette Kok, Dirk J. Tang, Sytze van der Veen, Vlieger in vogelvlucht. Amsterdam, Uitgeverij De Buitenkant, 2020.
• Reinder Storm, 'Plakkaarten van Francis Allan. Een negentiende-eeuwse uitgave van de firma Vlieger te Amsterdam', in: Caert-Thresoor, Jrg. 39 (2020), nr. 1 (voorjaar), p. 26-31.