Door: Wim Hupperetz

De gewonde Amazone is een bekende verschijning in de klassieke archeologiemusea. Amazones zijn mythische vrouwelijke krijgers die al door Herodotus genoemd worden. Amazones worden ook afgebeeld op Grieks aardwerk, zitten vaak te paard en zijn veelal herkenbaar aan hun typerende kleding.

In de beeldhouwkunst zijn grofweg drie verschillende type voorstellingen te onderscheiden. Soms grijpt de Amazone met haar geheven rechterarm naar een boog (Matteitype) of laat ze haar rechterarm laten rusten op haar hoofd (Sciarratype). Maar het komt ook voor dat ze met haar rechterarm een zwaaiend gebaar maakt mogelijk van een overwinning  (Capolitolijns -Sosicles type).

De Amazone in het Allard Pierson is een Romeinse kopie (c. 125 n. Chr.) in Pentilisch marmer van een Grieks origineel (Polykleitos?) uit de vijfde eeuw v. Chr.  Het is een beeld dat half levensgroot is. Het is van het type Sciarra en toont dus een Amazone die haar linkerarm laat rusten op een pilaar (die is hier verdwenen) en haar rechterarm (die ontbreekt ook) naar achteren heeft geslagen en haar hand op haar hoofd laat rusten. Amazones zijn gekleed in een zogenoemde chiton en veelal met een ontblote borst. Maar de vraag bij de Amazone is: waar is de wond?

Wil je die zien dan moet je goed kijken want die zit er wel degelijk, ter hoogte van de rechterborst onder de oksel van de rechterarm. Het is een klein sneetje en daaronder zien we een aantal druppels bloed. Het is best wel subtiel in vergelijking met het weidse gebaar dat de Amazone maakt. De bloeddruppels zijn bijna niet zichtbaar met het blote oog, maar wel met strijklicht. Dit is een van de aanwijzingen dat dit soort beelden beschilderd waren, want met een contrasterende verf zouden de druppels bloed veel beter zichtbaar zijn.

In de Ny Carlsberg Glyptotek in Kopenhagen staat een gewonde Amazone waar de wond heel duidelijk is te zien. Hier is ook veel onderzoek gedaan naar de manier waarop deze beelden waren beschilderd. Uit onderzoek van drie beelden van een gewonde Amazone bleek dat vier verschillende pigmenten zijn gebruikt. Deze waren met name toegepast in combinatie voor de huidtinten: rode hematiet, Egyptisch blauw, roze, en sporen van okergeel, dat ook werd gebruikt om het haar te kleuren. De ogen en lippen werden ook geverfd. Resten van  Egyptische blauw werd gevonden op de zoom van de chiton (die een rode riem had) en de sandaal. Tot slot lieten ook de druppels bloed uit de wond restanten zien van Egyptisch blauw.

En mocht u nog denken dat Amazones iets te maken hebben met het Amazonegebied, dan heeft u gelijk. De Tapujan Indianen stam in Brazilië had ook vrouwelijke krijgers. De Spaanse ontdekkingsreiziger Francisco de Orellana vernoemde in 1542 om deze reden de rivier naar de Amazones en daarmee spreken we nu nog steeds van het Amazonegebied.

Wim Hupperetz (1966) was tot december 2021 directeur van het Allard Pierson en Bijzonder hoogleraar Nederlandse cultuurgeschiedenis, in het bijzonder de studie der voorwerpen aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Al meer dan 15 jaar is hij actief in EU projecten gerelateerd aan digitaal erfgoed en de toepassing in musea. In 2014 initieerde hij ArcheoHotspots, in 2015 het Digital Museum Lab en in 2016 MuseumCamp.