Een van de bekendste boeken uit de 17de eeuw is het ‘Iovrnael ofte gedenckwaerdige beschrijvinghe vande Oost-Indische reyse’ van Willem IJsbrantsz. Bontekoe. Bontekoe, die leefde van 1587-1657, was als zeeman werkzaam tussen 1607 en 1625. In 1618 trad hij als schipper in dienst van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Zijn boek heeft betrekking op de periode dat hij diende bij de VOC.
Het boek is wel aangeduid als de eerste echte bestseller uit het Nederlandse taalgebied. Er zijn namelijk heel veel verschillende uitgaven van gemaakt. De eerste verscheen in 1646, in Hoorn bij Ian Iansz. Deutel. en het boek was meteen een succes: er verschenen tientallen herdrukken. En twee jaar later al verscheen een eerste vertaling, in het Duits.
In de 19de eeuw dichtte E.J. Potgieter een reeks ‘liedekens’ op Bontekoe. In de 20ste eeuw kreeg Bontekoe’s relaas een krachtige nieuwe impuls door de bewerking van de verhaalstof tot een spannend kinderboek door Johan Fabricius. Ook dat boek was heel succesvol: het werd meer dan dertig keer herdrukt, het werd vertaald in het Duits, Tsjechisch, Fins, Frans en Fries, het werd bewerkt tot strip en in 2007 zelfs verfilmd.
In 1996, toen werd herdacht dat Bontekoe’s ‘Iovrnael’ driehonderdvijftig jaar eerder was verschenen, is een uitgebreide lijst samengesteld, waarin alle tot dan toe bekende verschillende Bontekoe-uitgaven in kaart zijn gebracht. Daarin wordt een editie gesignaleerd uit 1750, waarvan het bestaan bekend is, maar waarvan niet één enkel exemplaar bewaard gebleven is.
Totdat het Allard Pierson in december 2022 bij antiquariaat Fokas Holthuis in Den Haag juist van deze ‘niet bestaande’ uitgave een exemplaar kon aankopen. Hiermee werd een unieke Amsterdamse druk verworven van een van de bekendste boeken uit onze geschiedenis.
Wordt Bontekoe’s verhaal daar anders door? Nee. Wel documenteert en bevestigt het op tastbare wijze de populariteit die dit boek zoveel jaren lang heeft gekenmerkt. Tevens is het wellicht aanleiding om Bontekoe en zijn VOC-verleden nog eens tegen het licht te houden. Het zou zomaar kunnen dat we over zijn daden inmiddels anders zijn gaan denken - of dat misschien zouden moeten doen.
